Jednym z istotnych schorzeń występujących w wysoko wydajnych stadach są choroby metaboliczne. Schorzenia te nazywane są często chorobami produkcyjnymi, gdyż ryzyko ich wystąpienia rośnie wykładniczo wraz z wydajnością krów. Mogą one prowadzić do przedwczesnego brakowania krów ze stada, co z kolei wpływa na zmniejszenie opłacalności produkcji mleka.
Schorzenia metaboliczne u krów mlecznych występują najczęściej w okresie okołoporodowym lub w tzw. okresie przejściowym (3 tygodnie przed ocieleniem do 4 tygodni po ocieleniu). Wśród głównych chorób metabolicznych zazwyczaj obserwowane są: ketoza wraz z syndromem stłuszczonej wątroby, porażenie poporodowe, podkliniczna oraz kliniczna kwasica, alkazloza, przemieszczenie trawieńca, syndrom polegującej krowy, alkaloza czy zatrucia pokarmowe. Zaburzenia metaboliczne zwiększają również ryzyko występowania wielu innych schorzeń tj.: wzdęcia żwacza, zatrzymania łożyska, ochwatu, mastisis czy metritis (stan zapalny macicy)(Wykres 1).
Wykres1. Zależności między poszczególnymi schorzeniami metabolicznymi
Schorzenia metaboliczne powodują duże straty ekonomiczne. W Stanach Zjednoczonych szacowane są na 150-350 $ na sztukę w zależności od postaci i stopnia nasilenia schorzenia. Dlatego zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest podjęcie przez hodowców działań prewencyjnych. Systematyczna i profesjonalna ocena sytuacji w stadzie umożliwia nie tylko uzyskanie satysfakcjonującej produkcji mleka, ale również ograniczenie frekwencji schorzeń metabolicznych oraz problemów w rozrodzie.
(Tabela 1).
Wykres 2. Straty ekonomiczne powodowane wystąpieniem schorzeń metabolicznych.
Tabela 1. Szacowane na podstawie badań w USA straty ekonomiczne spowodowane wystąpieniem chorób metabolicznych
Głównym źródłem informacji dotyczącym stada krów są raporty wynikowe opracowywane przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Informacje w nich zawarte są istotnym elementem w zarządzaniu stadem bydła mlecznego. Jednak należy na nie patrzeć w charakterze post fatum, gdyż najczęściej diagnozowane są przypadki krów już chorych, a dane te otrzymujemy z pewnym poślizgiem. W takiej sytuacji hodowca musi podjąć leczenie danego osobnika bądź grupy osobników w momencie kiedy już znajdują się w trakcie laktacji, co przysparza dodatkowych trudności i powiększa wydatki.
Aby wcześniej zdiagnozować zagrożenia wystąpienia chorób metabolicznych wystarczy zwyczajna, ale uważna obserwacja stada. Należy zwrócić szczególną uwagę na.:
- krowę (zachowanie, zachorowania, kondycję, stan fizjologiczny, formę kału);
- otoczenie (mikroklimat, powierzchnia legowiskowe i paszowe, dostęp do paszy)
- żywienie (jakość i forma i ilość zadawanej paszy, sposób przygotowania i zadawania paszy, rozdrobnienie, kolejność zadawania)
Jednak w przypadku dużej skali produkcji oraz konieczności posiadania bardziej precyzyjnych danych konieczne jest wykonanie profilu metabolicznego we krwi zwierząt przez lekarza weterynarii. Daje ono (za wyjątkiem okresu zasuszenia) szybki obraz stanu organizmu krowy w momencie wykonania zmian w dawce pokarmowej. Zadaniem hodowcy jest prawidłowo określić czas wykonania pobrań krwi, wybrać odpowiednie krowy do badań, właściwie zinterpretować raporty wynikowe, a następnie dokonać trafnej analizy sytemu żywienia i dawek pokarmowych oraz kondycji krów.
Reasumując, wzrost wydajności mlecznej krów spowodował pojawienie się niekorzystnych zjawisk skutkujących pogorszeniem zdrowia i płodności tych zwierząt. Zdecydowanie korzystniejszą finansowo opcją jest w takim przypadku zapobiegać niż leczyć. Poza elementami wymienionymi wyższej, o zdrowiu stada decydują bezpośrednio warunki, w jakich zwierzę musi funkcjonować, a w przypadku żywienia – jakość i struktura pasz objętościowych, sama konstrukcja oraz dostępność stołu paszowego.
